O obxectivo da UE de reducir o uso dos pesticidas está en perigo, así como o futuro habitable deste planeta.
A Unión Europea (UE) recoñeceu o crecente problema dos praguicidas, pero pouco logrou en vinte anos malia a crecente preocupación pública e científica. Por fin puxéronse sobre a mesa importantes reducións xuridicamente vinculantes, pero os ministros de Agricultura están dispostos a vetalos nun futuro moi próximo. As ONG demostraron (mediante documentos filtrados) que a presidencia checa da UE está a incumprir as regras de neutralidade. Entre tanto, dez Estados membros, a saber, Austria, Bulgaria, Estonia, Hungría, Letonia, Lituania, Polonia, Romanía, Eslovaquia e Eslovenia, pretenden atrasar, como mínimo, ou desencarreirar, no mellor dos casos, o proxecto de lei [1].
En decembro de 2019, a Comisión Europea presentou o Pacto Verde Europeo para facer fronte á aceleración da perda de biodiversidade (IPBES 2019), que está «poñendo nunha seria ameaza o futuro da nosa alimentación, os medios de vida, a saúde e o medio ambiente» (FAO 2019), o que está interrelacionado coa crise climática (IPCC 2019). O Pacto Verde da UE é o primeiro enfoque holístico que adoptou Europa para abordar os principais retos ambientais que están por diante. Foi aclamado como un proxecto esperanzador pola comunidade científica e a sociedade civil.
A crise da biodiversidade abórdase no Pacto Verde da Unión Europea, incluídas as estratexias Farm to Fork «Da granxa á mesa» (F2F) e Biodiversidade. Estas conteñen un conxunto de medidas encamiñadas a reducir os gases de efecto invernadoiro, as emisións de nitróxeno procedentes da agricultura, o uso de pesticidas e antibióticos etc. As estratexias tamén teñen como obxectivo protexer os polinizadores, restaurar as características que melloran a biodiversidade nas terras de cultivo e nas áreas protexidas e mais ampliar a agricultura ecolóxica ata o 25 por cento de todas as terras cultivadas para o 2030. Tendo en conta a realidade do campo, reducir os praguicidas é a única forma de achegar algo de saúde ao noso medio ambiente e permitir que a biodiversidade garanta a nosa seguridade alimentaria, permitindo a polinización e o control de pragas dos nosos cultivos [2].
Estes obxectivos aínda teñen que estar garantidos por unha lexislación concreta. Respecto dos obxectivos de redución de praguicidas, que prevén en particular «un 50 por cento de redución do uso e risco de produtos fitosanitarios para o 2030» e «o uso de produtos fitosanitarios máis perigosos», a Comisión da UE presentou o 22 de xuño de 2022 o Proxecto de regulamento sobre o uso sostible de produtos fitosanitarios (SUR). Nel establécense os obxectivos legalmente vinculantes de redución dos praguicidas para todos os Estados membros, compatibles co obxectivo de redución en toda a UE do 50 por cento para o 2030, así como a prohibición de todo o uso dos praguicidas en «zonas sensibles». Asegurar que todos os agricultores practiquen unha xestión integrada de pragas na que se utilicen pesticidas químicos só como último recurso. Axudar os agricultores a accederen ao consello e á orientación necesarios para unha agricultura máis sustentable e unha redución aínda máis ambiciosa dos praguicidas sintéticos nun 80 por cento para o 2030, cunha eliminación total dos praguicidas sintéticos para o 2035 [3].
Xa en 1993, a Unión Europea recoñeceu a necesidade de reducir o uso de produtos químicos na agricultura no seu Quinto Programa de Acción Ambiental e definiu como obxectivo, entre outras cousas, a «redución significativa do uso de praguicidas por unidade de superficie cultivada» para o ano 2000. No Consello de Ministros de Agricultura celebrado en Cardiff en 1998, os Estados membros reafirmaron a súa determinación de reducir os riscos ambientais do uso de praguicidas, como a deterioración da biodiversidade e a contaminación das augas. Máis de vinte anos despois, a Comisión presentou as súas estratexias Farm to Fork («Da granxa á mesa») e Biodiversidade, nas que se propón unha redución do cincuenta por cento dos pesticidas como medida fundamental. Dous anos despois, a Comisión propuxo o SUR (uso sostible dos praguicidas) para substituír o SUD, coa modificación nunha letra para que estes obxectivos sexan xuridicamente vinculantes.
Houbo un catálogo de oportunidades perdidas, promesas e obxectivos que fallaron, a pesar da urxencia cientificamente indiscutible de tomar medidas para deter a actual perda de biodiversidade, a resistencia aos obxectivos cuantitativos legalmente vinculantes para a redución dos praguicidas é moi forte nalgúns Estados membros. Dito isto, en case vinte anos de programas e recomendacións legais da Unión Europea sen obxectivos vinculantes, pouco se avanzou ata o momento.
En palabras de Noa Simon, directora científica de BeeLife: «As consecuencias do fracaso deste proxecto de lei e a actitude de seguir coma sempre terán efectos desastrosos sobre a saúde, a alimentación e o medio ambiente de todos nós no futuro. As abellas, os insectos e os que viven delas, como os apicultores, non poden seguir sufrindo as consecuencias. Estamos nunha encrucillada crucial, e as decisións que se tomen terán ramificacións no longo prazo».
A reforma do SUR e a súa capacidade para iniciar a redución de pesticidas na UE está agora en mans dos Estados membros. É hora de que amosen que escoitan a cidadanía, que pide recuperar a biodiversidade e protexer a saúde humana. Queren que o uso de praguicidas sintéticos se reduza drasticamente para o 2030. O SUR ten que seguir o seu proceso lexislativo. Non necesitamos outra avaliación de impacto, non necesitamos máis demoras.
O SUR (uso sostible dos produtos fitosanitarios) debe seguir adiante.
[1] https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12601-2022-INIT/x/pdf
[2] Garibaldi e outros, 2019. Políticas de intensificación ecológica da produción de cultivos. https://doi.org/10.1016/j.tree.2019.01.003
[3] 1,2 millóns de europeos asinaron a Iniciativa Cidadá Europea «Salvar as abellas e os agricultores».